KM ภาควิชาการพยาบาลรากฐาน
เรื่อง การใส่สายสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว (Intermittent catheterization) ครั้งที่ 1

         ภาควิชาการพยาบาลรากฐานได้จัดกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เรื่องความก้าวหน้าในการจัดการเรียนการสอนวิชาทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล ในหัวข้อ “การใส่สายสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว (Intermittent catheterization) ครั้งที่ 1” เมื่อวันพุธที่ 24 เมษายน 2556 เวลา 12.30-14.00 น. ณ ห้อง 1004 อาคารพระศรีพัชรินทร ชั้น 10 คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล โดยมี ผู้ช่วยศาสตราจารย์ณัฐสุรางค์ บุญจันทร์เป็นผู้นำกิจกรรม  รองศาสตราจารย์สมจินต์ เพชรพันธุ์ศรี เป็นคุณอำนวย และอาจารย์วิภาวี  หม้ายพิมาย/ รองศาสตราจารย์พัสมณฑ์  คุ้มทวีพร เป็นคุณลิขิต ซึ่งมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ครั้งนี้  จุดประสงค์เพื่อกำหนดแนวทางในการจัดการเรียนการสอน เรื่องการสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว เพื่อป้องกันการติดเชื้อประกอบด้วยเรื่อง  อุปกรณ์ที่ใช้ในการสวนปัสสาวะ และเทคนิคการสวนปัสสาวะ ดังรายละเอียดต่อไปนี้

1. อุปกรณ์ที่ใช้ในการสวนปัสสาวะ
1.1 ชุดสวนปัสสาวะที่ใช้ในการเรียนการสอน ประกอบด้วย ผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง 1 ผืน ชามกลม 2 ใบ พร้อมสำลีก้อนใหญ่ 6 ก้อน ปากคีบชนิดไม่มีเคี้ยว 1 อัน ชามรูปไต 2 ใบ ก๊อซ 1 ผืน และสายสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว หรือสายยางแดง  2-3 สาย
จากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้  ให้จัดแยกสายยางแดงออกจากชุดสวนปัสสาวะ เพื่อให้นักศึกษาได้ฝึกเลือกใช้ให้เหมาะสมกับผู้ป่วย

1.2 น้ำยาที่ใช้ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกก่อนการสวนปัสสาวะ ยังคงใช้น้ำกลั่น (sterile water)

2. เทคนิคการสวนปัสสาวะ

การสวนปัสสาวะเพื่อป้องกันการติดเชื้อในระบบขับถ่ายปัสสาวะ ดังนี้

2.1 ให้สวนปัสสาวะภายหลังการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก (flushing) โดยใช้น้ำสะอาด สบู่ ฯลฯ ตามที่หอผู้ป่วยใช้ซึ่งแตกต่างกันในแต่ละหอผู้ป่วย รวมทั้งมีความแตกต่างกันในผู้ป่วยชายและผู้ป่วยหญิง
จากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ให้อาจารย์ผู้สอนภาคปฏิบัติอธิบายถึงความแตกต่างดังกล่าวแก่นักศึกษาด้วย

2.2 การเปิดชุดสวนปัสสาวะ

• อนุญาตให้นักศึกษาสามารถเลือกวางชุดสวนปัสสาวะบนเตียง(ปลายเท้าผู้ป่วย)  บน over bed ฯลฯ ตามความสะดวกในการปฏิบัติงาน เนื่องจากแต่ละหอผู้ป่วยหรือการปฏิบัติในแต่ละพื้นที่มีโอกาสใช้วิธีการสวนปัสสาวะแตกต่างกัน ทั้งนี้ ในการวางชุดสวนปัสสาวะบนเตียง ให้วางห่างจากต้นขาของผู้ป่วยพอสมควร ห้ามวางชุดสวนปัสสาวะชิดต้นขาของผู้ป่วย เนื่องจากจะทำให้นักศึกษาก้มทำกิจกรรมต่างๆ ระหว่างขาของผู้ป่วย
• ให้ยึดหลักการเปิดชุดสวนปัสสาวะแบบปลอดเชื้อ คือ ผ้าห่อ set ด้านบนสุดของชุดสวนปัสสาวะมีโอกาสปนเปื้อนมากกว่า 3 ด้านที่เหลือ จึงให้เปิดออกนอกตัวผู้ป่วยและออกนอกตัวของนักศึกษา ทั้งนี้ ขณะเปิดชุดสวนปัสสาวะห้ามข้ามกรายของปลอดเชื้อ

2.3 การหล่อลื่นสายสวนปัสสาวะ ให้หล่อลื่นปลายสายสวนปัสสาวะดังนี้

• หล่อลื่นสายสวนปัสสาวะ ยาว 1 -2 นิ้ว ในผู้ป่วยหญิง
• หล่อลื่นสายสวนปัสสาวะยาว 6 -7 นิ้ว ในผู้ป่วยชาย

ทั้งนี้ เน้นการหล่อลื่นให้ทั่ว โดยเฉพาะตรงบริเวณปลายสุดของสายสวนปัสสาวะ

2.4 การทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกก่อนการสวนปัสสาวะ โดยทำความสะอาดแคมนอก (Labia majora) แคมใน (Labia minora) ด้วยสำลี (ก้อนใหญ่) ชุบน้ำกลั่น ใช้ปากคีบคีบสำลี เช็ดทำความสะอาด เริ่มจากแคมนอกด้านไกลตัว-ด้านใกล้ตัว แคมในด้านไกลตัว-ด้านใกล้ตัว ก่อนใช้สำลีก้อนที่ 5 เช็ดตรง mid line โดยให้ใช้นิ้วมือข้างที่ไม่ถนัด แหวกแคมในให้กว้างและลึก  เพื่อให้เห็นรูเปิดของท่อปัสสาวะแล้วใช้สำลีก้อนที่ 6 เช็ดตรงรูเปิดของท่อปัสสาวะดังรูป    

ทั้งนี้อาจารย์ผู้สอนภาคปฏิบัติควรให้สอนนักศึกษาตระหนักถึงสภาพผู้ป่วยจริง บนหอผู้ป่วยที่อาจพบปัญหา  เช่น ผู้สูงอายุ อ้วน  มองเห็นรูเปิดท่อปัสสาวะไม่ชัดเจน ทำให้
1) การทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกไม่ทั่วถึง  
2) อาจเกิดการปนเปื้อนขณะสอดสายสวนปัสสาวะได้

เพิ่มเติม ให้อาจารย์ผู้สอนภาคปฏิบัติสอนนักศึกษาเกี่ยวกับตำแหน่งของมือที่สวมถุงมือปลอดเชื้อ และท่ายืนที่เหมาะสมด้วย เช่น ระหว่างการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกก่อนการสวนปัสสาวะนักศึกษาควรยืนตรงตำแหน่งที่สามารถใช้ข้อศอกของมือข้างที่ไม่ถนัดช่วยประคอง ให้ขาของผู้ป่วยกางออกขณะทำการสวนปัสสาวะ และมือข้างไม่ถนัดที่สวมถุงมือปลอดเชื้อ ระมัดระวังการปนเปื้อน ให้ยกสูงเหนือเอว และ ไม่สัมผัสขาหรือผ้าห่มของผู้ป่วย เป็นต้น

2.5 การป้องกันการปนเปื้อนอุปกรณ์ที่ปลอดเชื้อในชุดสวนปัสสาวะ เมื่อการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกเสร็จ ก่อนการสวนปัสสาวะให้นักศึกษาปฏิบัติ ดังนี้

• ใช้ปากคีบ เลื่อนชามกลมทั้ง 2 ใบ ให้ห่างจากอุปกรณ์อื่นๆ หรือ
• อาจใช้หลังมือผลักเลื่อนถาดชุดสวนปัสสาวะให้ห่างออกไป เพื่อเพิ่มพื้นที่ในการเลื่อนชามกลมให้ห่างจากตัวผู้ป่วย

         ในการสอนเรื่องการสวนปัสสาวะ (Catheterization)” ในภาคการศึกษาปลาย  ปีการศึกษา 2556 ระหว่างวันที่ 5 พฤศจิกายน 2556 - 28 กุมภาพันธ์ 2557 ณ ห้องบรรยาย และห้องสาธิตทางการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล (วิทยาเขตศาลายา) อาจารย์ผู้สอบทุกท่านได้นำองค์ความรู้จากการจัดกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เรื่องความก้าวหน้าในการจัดการเรียนการสอนวิชาทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล ในหัวข้อ “การใส่สายสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว (Intermittent catheterization)” ไปใช้ ผลคือ การสอนทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติมีความสอดคล้องกัน มีการเน้นประเด็นต่างๆ ได้แก่

1. ความสำคัญ/ ความจำเป็นที่ต้องรู้เรื่องการสวนปัสสาวะ เนื่องจากมีอุบัติการณ์สูงขึ้นในผู้ป่วยที่รับการรักษาในโรงพยาบาลโดยเฉพาะผู้ป่วยสูงอายุ
2. เน้นวิธีการสวนปัสสาวะที่ปลอดเชื้อเนื่องจากการสวนปัสสาวะจะเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อในระบบขับถ่ายปัสสาวะในผู้ป่วย

ผู้ติดตามผลการนำองค์ความรู้ไปใช้
รศ.พัสมณฑ์        คุ้มทวีพร

ผู้นำองค์ความรู้ไปใช้